به هرنقطه از دیار پربرکت اچمستان گذری داشته باشی نشانی از نوعی گیاه خودرو که خواص دارویی دارد می یابی، شاید این نشانی از علم و دانایی نیاکان ما در زمان خودشان بوده که به خواص این گیاهان پی برده اند. حال نیز در گــَنجَک و بالک خانه هر اچُمی نسخه کاملی از گیاهان دارویی یافت می شود. چه بسا اچُمیان خارج از دیار نیز هنگام سفرشان بغچه کاملی از این داروها همراهان دارند. بَنِه یا بـُح نیز یکی از این گیاهان است که ما بدان می پردازیم.
بنه:
پسته وحشی (بنه) با نام علمی Pistacia Atlantica (در گویش محلی: بُه)، درختی با ارتفاع ۲ تا ۷ متر است و معمولاً در کوه‌ها می‌روید و در پاییز به رنگ نارنجی خوش‌رنگی در می‌آید. شاخه‌های این درخت سفید کمی مایل به خاکستری است. این درخت نیز مانند سایر درخت‌های کوهستان در مناطق مختلف کوه یافت میشود، اما بیشتر در قله‌های پرارتفاع، پرتگاه‌ها و مناطق دور دست کوهستانی می‌روید. این درخت با مقاومت زیاد در مناطق کوهستانی با آب و هوای نه چندان سرد می‌روید و امروزه در لیست درختان حفاظت شده قرار دارد. مغز آن شبیه به پسته ولی بسیار کوچکتر است. بنه بیشتر در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و کردستان می‌روید. در روستای مارین درختان بنه به صورت پراکنده در میان درختان بلوط وجود دارد. این درخت خودرو در دل سنگها نیز رویش می‌کند. درخت بنه به لحاظ طبیعی بسیار دیر رشد می‌کند و از این رو قد کشیدن و بزرگ شدن آن مستلزم گذشت زمان و دور بودن از دسترس گیاه‌خواران می‌باشد و هر آنچه که در حال حاضر در دامنه کوهستان جلوه می‌نماید، باقیمانده درختانی است که تمام سختی‌ها را طی کرده‌اند و از تیشه هیزم‌شکننان به دور مانده‌اند که آتش چوب بنه به خاطر تمیز سوختن و ماندگاری و دوام از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است.
شیره درخت بنه: درخت بنه منبع تولید شیره سقز است. سقز (که در گویش مارینی به آن «بریزه» گفته میشود) صمغی به رنگ سبز خیلی روشن، غلیظ و بسیار چسبنده است که استفاده دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتی‌های گوارشی استفاده میشود. ۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین است که کاربردهای فراوانی در صنعت دارد. علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده‌ها، حشره کش‌ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم کننده‌ها و ضد عفونی کننده‌ها استفاده میشود. علاوه بر این در صنعت پلاستیک سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعلت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع فوق الذکر بکار برده میشود.
خواص دارویی بنه: مسکن درد کمر، درد پشت و درد قولنج می باشد. ضماد بنه در درمان ورم ها و زخم های سخت مفید است. از آن جایی که بنه دارای ویتامین های آ و اقسام ب و د می باشد، مقوی اعصاب بوده و ترک لب را معالجه و از شبکوری جلوگیری می کند و نرمی استخوان را درمان می نماید.در صنعت داروسازی با صمغ آن پمادی درست می کنند که مالیدن آن بر بدن از گزش پشه جلوگیری می نماید. سقز مقوی معده بوده و به هضم غذا کمک می کند و محرک اشتها است. ضماد آن که با پیه ذوب می شود، جهت رفع کجی و ترکیدن ناخن می باشد. مخلوط سقز با روغن زیتون جهت برطرف کردن ورمها و ترک پوست.
برداشت میوه بنه: میوه بنه شفت می باشد و پوسته بیرونی آن در جوانی سبز رنگ و قسمتی از آن قرمز رنگ و لطیف بوده و برای معطر کردن ترشی و غیره استفاده می شود. این میوه به صورت نیمه رسیده در اردیبهشت ماه بهره بردای می شوند. ولی به طور معمول میوه بنه در اواخر تابستان می‌رسد و زمان بهره برداری از میوه‌های رسیده در فصل پاییز و هنگامی است که رنگ آنها سبز تیره شده است. زمان بهره‌برداری از گال نیز در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز قبل از شروع باران‌های پاییزی است که از روی درخت جمع آوری نموده و بلافاصله آنها را خشک و آماده مصرف می کنند.
مراحل تهیه مغز بنه (محصول اختصاصی روستای مارین): در روستای مارین بعد از چیدن میوه بنه تا سه روز آن را زیر آفتاب می گذارند تا خشک شود. بعد از خشک شدن آن را در سرکو (serco) می‌ریزند و می‌کوبند و سپس آنها را الک کرده و تمیز می‌کنند. بنه‌ها را شسته و آن را درون دیگ می‌ریزند و به مدت دو ساعت می‌پزند تا مغز سبز رنگ آن سیاه و پخته شود. در مرحله بعد دوباره بنه‌ها را درون سرکو می‌کوبند و بعد از کوبیدن آنها را می‌شویند تا پوست آن کنده شود و باز به مدت یک ساعت زیر آفتاب قرار می دهند. در مرحله بعد بنه‌ها را درون تابه بزرگ و زیر حرارت بالا قرار داده و بو می‌دهند. سپس آنها را سرد کرده و آماده جدا کردن مغز می‌کنند. این کار به صورت دستی و به وسیله سنگهای صاف که قابلیت خوبی برای شکستن بنه دارند انجام میشود. در مرحله بعد مغز و پوسته‌های بنه که با هم مخلوط شده با دست یا الک جدا می کنند و مغز بن آماده میشود. در مرحله آخر به مغزها مقداری آب و نمک اضافه می‌کنند و در یخچال می‌گذارند و بعد از سرد و مزه دار شدن آن را به مصرف می‌رسانند.
خواص درمانی بنه (پسته وحشی):
1- طبع تازه آن گرم و خشک است و خشک آن خیلی گرم و خشک است.
2- خوردن میوه بنه جهت تقویت نیروی جنسی مفید است.
3- بنه مدر و قاعده آور می باشد.
4-برای درمان اسهال های ساده از دم کرده پوست و برگ این گیاه می توان استفاده کرد.
5-جهت رفع کم خونی از بنه می توان استفاده کرد معمولاً در غذاهای محلی مانند کشک به جای گردو از بنه استفاده می کنند.
6- جهت کمردرد و دردهای مفصلی از روغن این گیاه می توان به کمر مالید.
7- برای پاک کردن کبد و رفع سردرد از ترشی بنه می توان استفاده کرد.
8-برای رویانیدن مو از ضماد سوخته آن استفاده می شود. این ضماد برای بیماری گری نیز مناسب است.
9- خوردن زیاد آن برای گرم مزاجان مضر است.
10- برای صاف شدن صدا از روغن بنه می توان استفاده کرد.
11-جهت بیماری لقوه و فلج کمی از روغن بنه میل شود و با آن عضو را ماساژ دهند.
12- خوردن روغن بنه جهت یرقان مفید است.
13- کسانی که سختی ترشح ادرار دارند از روغن بنه استفاده کنند.
14- مقدار خوردن روغن بنه حدود 10 گرم است.
15- جهت تقویت اعصاب، بنه را کوبیده و با شکر مخلوط کرده ، میل نمایند.
16- خوردن حلوای میوه بنه باعث تقویت شهوت می گردد.
17- جهت کلیه و دفع سنگهای ریز آن از میوه بنه استفاده شود.
18- روغن و میوه بنه پاک کننده اخلاط سینه و ریه می باشند.
19-کسانی که می خواهند چاق شوند، بنه ، بادام زمینی، بادام درختی و شکر را کوبیده میل کنند.
20-جهت باز شدن رنگ پوست صورت، بنه را کوبیده به صورت ماسک روی پوست صورت بگذارند.
21- جهت از بین بردن ماه گرفتگی بنه را کوبیده و روی قسمت ماه گرفتگی بگذارند و آمقدر این کار را ادامه دهند تا ماه گرفتگی از بین برود.
22- خوردن بنه از ترک لب جلوگیری می کند.
23- بنه برای درمان شب کوری مفید است.
24- کسانی که نرمی استخوان دارند از بنه استفاده کنند.
25- برای فراری دادن حشرات از بخور برگ آن استفاده شود.
26-جهت رویاندن و دراز نگهداشتن مو ، برگ بنه را کوبیده با کمی سرکه و روغن بنه مخلوط کرده به موها بمالند.
27-جهت فلج و لقوه ، پوست درخت بنه را جوشانده با مصطکی مخلوط کرده میل کنند.
28- از صمغ این درخت سقز درست می کنند که جویدن آن مقوی معده بوده و به هضم غذا کمک می کند و ادرارآور است.
29-جهت درمان کجی و ترکیدن ناخن صمغ این درخت را با پیه حرارت داده سپس به صورت ضماد بگذارند.
30- از ضماد فوق جهت درمان شقاق مقعد نیز می توان استفاده کرد.
31- جهت درمان ورم و ترک پوست و خارش آن صمغ این درخت را با روغن زیتون مخلوط کرده بمالند.
32- نام های دیگرآن: چاتلانقوس، چاتلانقوس کابلی، سقز
با نگاهی به کتاب خواص گیاهان دارویی ج 3،مجمد جواد هوشیار،
