شعر اوز

قطعه ای بسیار زیبا به گویش اوز

اَوَز اسم ِ خَشُت موسیاد ناچـِه                دِلـِم اُز دَرد اُو غُم آزاد نابِِه 

Awaz esme khashot mosyad nache                                      delom oz dardo o ghom azad nabe 

هزارُون شعر بِگو با زَر بنوِسِت               همانند اِوَز پُر نام نابِ 

Hezaroon sher bego ba zar benveset                                     hamanande awaz por naam nabe 

اوز شهر اَما تائِب اُشهَستِه          همانندی ِ فردوسی اُوشهَستهِ 

Awaz shahre ama taaeb o sh haste                         hamanandi ferdousi o sh haste 

اَگَر حَرفـُم باوَراُت نی               بِـِـدُن جونـُم که دانشمند اُوشهَستِه 

Agar harfom bavar otni                               bedon joonom ke daneshmand o sh haste        

دِیار مدرِسَه سازان خُو هَسته              تُفنگ ساز قَدیمی هُم که هَستِه 

Deyare madrasa sazan kho haste                              tofang saze qadimi hom ke haste 

هزاران نام خَش با مَردُم ِ خَش             کِه بردشتُر عجب آب خَش هَستـِه 

Hezaran nam khash ba mardome khash                            ke bardeshtor ajab aab khash haste 

اوز فَصل بَهار با مرغزارُش           دِگَه دَشتِه برزگو با جَمالـُش 

Awaz fasle bahar ba marghzarosh                            dega dashte barzgu ba jamalosh 

بـِبـِـن میشر، شِوالـَه، لـُطف یَزدان           بـِه پَرویزَه نَظـَر کو با نِظامُش 

Beben misher , shevala , lotf yazdan                                 be parveza nazar ko ba nezamosh 

هِزارون جای خَش با مَردُم خَش          بـِدُ اُودّی توهم! ، با دوتا چَش! 

Hezaroon jae khash ba mardome khash                                bedo otdi to ham ! ba dota chash 

قَبول اُمکِه ، اوزی دِل خَش هَستِ       کِه با مِهمُو ، غَریبَه دوست هَستِ 

Qabool omke, awazi delkhash haste                     ke ba mehmoo , ghariba doost haste 

دِل دَرویش هَمیشَه پُر زِ دَردِ               ولی دُونـُم اوز بی دَردُ رَنجـِه 

Del darwish hamisha por ze darede                               vali dunom awaz bi dard o ranje 

اوز مَهـدِ بُزُرگُون اُز قَدیمِه           هـِزارُون شُکر بَر یَزدان کـُم هَستـِه 

Awaz mahde bozorgoon oz qadime                         hezaroon shokr bar yazdan kom haste 

هِـزارُون شُکر بَر یَزدان کـُم هَستـِه         کِه دَریای محبَّت پــُر شُو هَستـِه 

Hezaroon shokr bar yazdan kom haste                        ke daryaye mohabbat por shohaste 

*شعر از محمدیوسف اشگرف اوزی
*تدوین: احسان عسکری -اچمستان

قطعه ای به لهجه سدهی-خنج و سده

اگر خنج کونج هُد وقت دارا          سده معروفتر هُد از کنکراکا 

اگر که کاریان معروف هُد آنوخت        سده معروفتر از هر جاگه آنوخت

سده و کاریان هر دو قدیمی           و هُد آتشکده مرکز دینی

تک هر شهر وده آتشکده هُد            فروزانتر ز هر جا در سده هُد

اَگت که خنج کونج اولیا هُد          مکانی بس تمیز و با صفا هُد

نهُد در خنج قوم غیر خنجی           اگر هُد همه خودی و یکنوا هُد 

اُشهد خنج جاگه ای خاص تِکِه اسلام          و نام وشهرتش در هر کجا هُد

نهُد قوم غریبه غیر خنجی             شیوخ عالی و شاه ابوالوفا هُد

ز دوران قدیم و دور اسلام           نشونه عظمتش بجا هُد

محل جامع و تدریس دینی         بزرگان علوم پیریا هُد 

چنان پیمان و عهدی برقرار هُد          شریعت استوار ومحکمی هُد 

بشهرت در میان قوم اطراف که         خنجی خوب و قومی با وفا هُد

یکی هُد کاکافخردین بزرگی         و مثل اُش شیخ پیر دانیال هُد 

به درگاهشو اَتُندِت از ره دور            ابونجمی به اَنجم آشنا هُد 

*شعر از محمد ب سدهی 

*نگارش حیسن عبدالله در فیسبوک اچمستان

مرد چار ز ِنَ

قطعه شعری طنز به گویش خنج از شکوفه زارع ( آزرده )

خَشُد كه هر مردي چار زنَشُد ---- مردِ اَصُبْح تا شُو تِي كَپ خُنَشُد 

هر بَچيْ جَيْ چارتا نَنَشُد 

اِنْ خداش گُتْ ، بِكِني چارتا زِنهَ ---- اَسه مرد حلالهِ اُشْنيسِّ خُنَه 

هر زني از يَه دياري ---- يكي چَشْ مَسُّ و جُهُو عِينِ اَهُو 

يكي چُنْ دُونَه يِ نار سرخ و سفيد ---- اِنْ زِنُو مُو شِ دَرارُم رُزِ عيد 

يكيشُو اَ قُومُ و خِيش يكي غريب ---- كِه نِبُم از دو جَهت مُو بي نَصيب 

يكي از خنج مَتَهُو يكي اَ لار ---- يكي از اوز يكيشَم از گِلار 

هر يكي تِ خونَه يَك كَري شَكِه ---- يكي پُختُو پَز و آشپزي شَكِه 

شازمون ظرف شَشُو اُ رَخْتُ و لباس ---- سَحَرُم قَدُش بلند و باكلاس 

غزل هَم اُتُو شَكهِ لباسهام ---- شاجهوخُبْ اَرَبُو اَبچه هام 

يكي دست چپ يكي شِ دست راس ---- يكي هم شُوخِنَكي گُشُشْ شَخاسْ 

يكي خِرمِچِه شَكِه زِر بغلُش ---- يكي هم تا صبح اَشَه پَي مَثَلُشْ 

شاجهو دَپْ شَزَهُ اُ سحر طَلاْ ---- مرد از جُوش دَر اَچُو درد و بلا 

شازمون اَرُسَّهُ اُ كِلْ شَكَشْي ---- مرد كَهْكُو از تَهِ دِل شَكَشْي 

شعري به گویش جمسی( ازحاج احمد درود )

ا دفه خیلی عجیبن اگه ببرم جن ا دور 

از فراق صنم چهره گل سیما حور 

پار تابه امکه که نکنم بش از اچش و کسی 

رز عید و رز جشن ام نشم از خونه ا دور 

تابه مشکه و چشی زیر پلی امکه و تی 

عقلم اش واسه و روح از بدنم اشکه ا دور 

تام اشدی که سراسیمه و بیهوش بدم 

مخرور اشکه بچ خنخی و اشگت ته چرا اش 

امگت ای ماهرخ خوروش سیم بدن 

ساعتی اذن ام آده تا وسیم ته حضور 

اشگت ای بله نادون. ته اشه از دم کارت 

مده دلو کسی که لگد کوب و گرفتار توی بده چن مور 

اشگت ای هرزه نادون مگر دازدم مم 

م که مهر ته مدل نن نه و صلح و نه روز 

روحش شاد....

دورَی جدید

از بهرام آذری به گویش اوز 

د ِگَ دورَی چَپَلاخ اُ گیس ِ زن 

اُ دور دَس کِردَ گذشت 

ز ِن ِ شَو بُدَ ؛ اُسی لقمه یی نُو 

چُن پِر ِستَ تِکِ خونَ روز اُ شُو 

زُنبیلَی بل اُ در بُردَ گذشت 

خبری نی د ِگَ اُز گِودَ اُ پَپلُس 

هُفچِن ِ ؛ مَیگ ِ بادمجون 

گُشکُ کله پُخُ کله سُر ِ 

پیگون مَهوَ هَمَ کمیاب بُد ِ 

تولَک ُ جار ِ اُ زُنبیلَ شونا لَرد نَد ِ 

دَسکشُ جارون ِ برقی اُ پلو پز شونَد ِ 

کلفت اندونزی اُ فلِپینی تِک ِ خونَ کر اَکُت 

ز ِن ِ خونَ عَوَضًش تا د ِلُت شَی راحت اَکُت 

اَخَتِت تا دُم ی چاشت 

وَ هزار ناز ُ کرشمه 

وَختی اَفتو اُ مِن ِ منسرا اُم َ 

اُز اُتاق اُ دَر د ِیت اُ دوش اَگِر ِت 

پودر اُ ماتیک اَکَشِت 

سرمه سرخاب اَکَشِت 

مِندُ ک ی اُز خَجالت « پیکاسو » 

شرم اَکُت اُ آه اَکَش ِ 

چه تواُت بو ِ ؛ چه تو اُت نِو ِ 

یَگ کلام ا ِ ک ِ هَ 

بِهتَی ِ ک ِ حرفی نِزنِش 

ن ِ صُدا ؛ نِم تَک اُ تور 

آش کشک خالته ؛ آش کشک خالته 

بهرام آذری (۷-۵-۲۰۱۱)

خلوت روستا. شعري به زبان فداغي از ولی ا...منصوری

که اگو خلوت ته گوشه کناری نخشن وگپ خش خلدوی ناز نگاری نخشن

پنجه ته پنجه و یک دستیت ا دور کمرش سرش الی سنت و حس خماری نخشن

عشق بازی و جوونی چون دوره ی بچگی که اگو ته بچگی ترکه سواری نخشن

برون شر شر و صحراو ا ته جی اشت و گلی خاطره نقل وتی و یادگاری̨ نخشن

دل اگه خش به خش ان فصل بهار اشتو ا دور که اگو شستو پس پیکان باری نخشن

دیسی مجبوس بدنگون به و مشتی ترشو موکسی دوریه زرسایه ی کناری نخشن

نیدون از سادگی و لطف دهات اونکه اگو خلدوی سیب و تمات از پی گاری نخشن

لیتک و رنگینک و تفتون و مهوی خومونی شه حروم هرکه بگو مسقطی لاری نخشن

دگه داو اوشک و خروف کل و پنیرو کار ابه دل شه یه کارادوزوی گو بیقراری نخشن

چدون از بوی خش بروز تل هر که بگو و زبون اچمی شعر بهاری نخشن.

*منبع: وبلاگ شير و خط. علي اكسير
*توسط رحیم رفیعی در فیسبوک اچمستان

اچمی در ویکی پدیا

پیشنهاد شده‌است که این مقاله یا بخش با گویش لارستانی ادغام گردد (بحث).

برای اثبات‌پذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است یا منابع ارائه‌شده به‌درستی ارجاع داده نشده‌اند.

لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع با ارایهٔ منابع معتبر این مقاله را بهبود بخشید.

مطالب بی‌منبع در آینده مردود و حذف خواهندشد.


اَچُمی از گویش‌های به جا مانده از زبان فارسی پهلوی، مربوط به دوره ساسانیان و پیش از آن می‌باشد و یکی از هفت ریشه اصلی زبان فارسی کنونی است. بیشتر ساکنان جنوبی استان فارس و غرب هرمزگان شامل شهرستان‌های بستک، گراش، لارستان، خنج و روستای بلغان و قسمتهایی از بندرلنگه، گاوبندی(پارسیان)، بندر خمیر و ... به این گویش صحبت می‌نمایند. گویش اچمی از گویشهای فارسی‌تبار یعنی متعلق به شاخه جنوب غربی گویشهای ایرانی است. نام این گویش از کلمه اچم که به معنای برویم- بروم- می‌روم، می‌باشد، که به علت استفاده فراوان این لفظ در یاد دیگر فارسی زبانان می‌ماند. این گویش در جای جای منطقه جنوب به شکلهای متنوعی خود را نشان داده و نمود کرده‌است که بیشتر این تفاوت‌ها در تلفظ واژگان است. گویش اچمی لهجه‌های بسیار فراوانی را در بر می‌گیرد. در بسیاری از مناطقی که به این گویش صحبت می‌کنند، کلمات و واژگانی خاص نسبت به بقیه مناطق اطراف خود به کار می‌برند که در بعضی موارد تأثیر گرفته از زبانهای هندی، انگلیسی، پرتغالی و عربی است که به علت مراودات بسیار زیاد مردم این مناطق با کشورهای مختلف می‌باشد.

کلمات اچمی عمده کلماتی که در گویش اچمی به کار برده میشود، بر اساس مناطق مختلف دارای تلفظ های متفاوت میباشد. مثلاً در برخی روستاها و شهرها به اول افعال حرکت اَ و برخی با حرکت اُ و دیگر مکانها با صدای اِ تلفظ میگردد. حال ممکن است این اصوات در پایان و یا میانه های یک کلمه نیز وجود داشته باشد. برای مثال همین کلمه اچم را میتوان به صورتهای زیر مشاهده نمود: اَچَم، اَچُم، اُچَم، اُچُم، اَچِم و یا در برخی موارد ممکن است تلفظ برخی از حروف نیز تغییر یابد مانند: ااَشِم یا اَشَم که همان معنی برویم را میدهد. یکی از خواص گویش اچمی دارا بودن یک صدا در برخی لحجه های این گویش است. این تلفظ میانه گ و ن میباشد که به صورت غنه (تلفظی در ادای کلمات عربی) ادا میگردد.

افعال اچمی
اچم، اشم: بِدا : کُردُ، کِردِ:

گویش لاری

گویش لاری همانند اکثر گویشهای مهم موجود در دنیا صورت غیر نوشتاری دارد. گویش مزبور فاقد ادبیات مکتوب است و آنچه بر جای مانده اسناد و اشعاری است که سینه به سینه نقل شده است.


اولین بار نام لار توسط فرزند یکی از صحابه رسول گرامی ( ص) ثبت شده است از آن روزگار به بعد گویش لاری در هاله ای از ابهام و سکون ، جایی در نوشته های تاریخی نیافت. اکنون در وسعتی به بالا و پهنای پارس ، از روستاهای حاشیه خلیج همیشه فارس در استان بوشهر تا کرانه های شرقی استان ساحلی و آن سوی دریا ، در قبایل ( عمان ) این گویش رواج دارد و رنجها و دردها و شادیهای رفته بر گویشورانش را در سینه خود محفوظ داشته است.


"مالچانوا" زبان شناس روس معاصر ، در اثر خویش ، پایه اصلی زبان لاری را مجموعه لغات سنتی تمام ایران می داند. نامبرده از اولین پژوهشگرانی است که واژه ( زبان ) را برای لاری بکار می برد. او در بخش خط سیر کلی رشد تاریخی لهجه ها می گوید : زبانی وجود ندارد که لاری با آن از لحاظ لهجه تناسب نداشته باشد. در محدوده زبانهای گروه جنوب غربی ایران نزدیک ترین لهجه ها به زبان لاری، فارسی است ولی نه آنچنان که آن را لهجه دیگری از آن زبان به شمار آورد.
با این حال لاری خصوصیات مشابه ای با زبانهای گروه شمال غربی ایران دارد ( کردی ، آبدری ، سیوندی ، بلوچی ) اما خود سیاق زبانشناختی ویژه ای دارد. وسعت جمعیتی و جغرافیایی کاربرد گویش لاری و داشتن بیش از 8 لهجه ( فرامرزی ، خنجی ، اوزی ،گراشی ، فیشوری ، فداغی ، بیخه ای ، بستکی ) و ارتباط تنگاتنگ لهجه های بندری ( کلیه بنادر استان ساحلی و بوشهر ) و قشمی ، لارکی ، کومزاری ، خارگی تا آنجا که می توان آنها را از لهجه های لاری دانست ، این گویش از اهمیت بسیار زیادی در زبان شناسی ایران برخوردار کرده است. لارستانی گنجینه متمول واژه هاست و از لحاظ مردم شناسی ، فرهنگ ، مهاجرت نژاد ها و اقوام ، همچون دریایی است که غرور در آن راهگشای بسیاری از نایافته های تاریخی – فرهنگی است. ارتباط و نزدیکی لاری با گویشهای کردی ، بلوچی ، تالشی ، تاجیکی ، تاتی ، آذری و از همه مهمتر تعلق اکثر ریشه های مشتق از زبان فارسی استان و استفاد واژه ها و شیوه های صرف فعل از زبان پهلوی میانه و نزدیکی و همانندی شگفت بین لاری پهلوی شیرازی ، همه اینها غنا و پرباری این گویش را مصداق وگواه است.


تأثیر گویش کردی در لاری در طی قرن پنجم هجری قمری به بعد و به دنبال تشکل سیاسی ملوک شبانکاره در فارس صورت گرفته است. به هر روی آغازگر پژوهشهای جدید در گویش لاری ، اسکارمان آلمانی بوده است ، وی در مقاله خویش که در سال (1990م) به چاپ رسید اصطلاحات کوتاه و فرمهای صرف فعل را به طور مختصر مورد بررسی قرار داد. صرف فعل در گویش لاری ، تفاوتهای بارز و آشکاری با فارسی کنونی دارد. مهمترین و عمده ترین تفاوت ، تمایز صرف افعال لازم و متعدی در زمان گذشته می باشد. در صرف افعال لازم ، از شناسه های پسین و افعال متعدی از شناسه های پیشین استفاده می شود.


مثال:
مصدر کَتَه kata افتادن مصدر خَردَه xarda خوردن
کتم kat-em افتادم امخَه om-xa خوردم
کتشkat-esh افتادی اتخه ot-xa خوردی
کت kat افتاد اُشخَه osh-xa خورد
کتم kat-am افتادیم مُخَه mo-xa خوردیم
کتی kat-i افتادید تُخَه to-xa خوردید
کتن kat-en افتادند شُخَه sho-xa خوردند.


در صرف فعل کته ( kata ) ( افتادن ) از شناسه های پسین (em-esh-am-i-en) و در صرف فعل متعدی خَردَه (xarda) ( خوردن ) از شناسه های پیشین (om-ot-osh-mo-to-sho) استفاده شده است. تمایز دیگر در کاربرد جزء پیشین استمراری است که در فارسی ( می ) و درگویش لاری از جزء پیشین [a] (i) استفاده می شود.


مثال:
کَتَه kata افتادن خَردَه xarda خوردن
اَکتم a-kat-em می افتم مُخَه ma-xa میخوردم
اَکتش a-kat-esh می افتی تَخَهta-xa می خوردی
اَکت a-katمی افتاد شَخَه sha-kha می خورد
اَکتم a-kat-am می افتادیم مواَخَه moa-xa می خوردیم
اَکتی a-kat-i می افتادید تواَخَه toa-xa می خوردید
اَکتن a-kat-en می افتادند شُه آَخَه shoa-xa می خوردند


نطرات دوستان در فیسبوک اچمستان
سرکار خانم ماه لی لی بستکی:
سپاس از اشتراک این متن...البته به نظر بنده در این متن دو ایراد بزرگ به چشم می اید و ان اصرار نویسنده بر گویش بودن زبان اچمی و دیگری تاکید برنام به عنوان زبان لاری است.......البته از این نیز نباید بگذریم که اگرچه تاثیرات زبانی را نمی توان نادیده گرفت اما هم ریشه بودن دو زبان کردی و اچمی برای اشتراکات واژگانی منطقی تر به نظر می رسد تا تاثیر این دو زبان بر همدیگر................اگر چه از نظر تاریخی می دانیم که اقلیم اچم پیوستگی خاصی با کردها از زمان سلسله صفوی و کوچ نقشبندیها به جنوب دارد........

شباهت زبان اچمی با شیرازی قدیم

گفتار استاد محمد باقر وثوقی درباره مشابهت های زبان لارستانی و گویش شیرازی قدیم: 
در سال 1365 که اولین بار با دیوان کان ملاحت و مثنوی سه گفتار اثر به یاد ماندنی نظام الدین محمود متخلص به داعی و ملقب به « الداعی الی الله» شیرازی گوی اولین سده نهم هجری، آشنا شدم رغبت و تمایل خاص به مطالعه و تحقیق در آن به من دست داد. بیش از همه یافت لغات مشابه گویش لاری در این دیوان مرا به ادامه ی کار ترغیب می ساخت. در طی دوره دانشجویی و در ایام تحصیل هر زمان که فرصتی دست می داد در کتابخانه دانشگاه به کنکاش و جستجو در باب تحقیقات انجام شده بر روی لهجه محلی شیرازی دست می زدم، اما بیشتر از آن چه مرحوم محمدجعفر واجد، با حوصله و دقت خاص خویش به من می فهماند، نیافتم. تنها حاصل این تلاش دستیابی به مثلثات شیخ اجل سعدی و چندین بیت محلی از لسان الغیب حافظ بود – کتاب به همت استاد بزرگوار مرحوم جعفر واجد به طبع رسیده است – از آن جایی که گویش محلی شیرازی در زمان حال رایج نیست، امکان تحقیق از گویشوران محلی نیز از من گرفته شد، به این ترتیب با بضاعت اندک خویش بیش از ده ها بار کتب مذکور را خواندم و هر بار یافته های تازه، باعث علاقه بیشتر من می شد. یکی از مشکلات بزرگ در باب فهم دقیق این آثار، عدم استفاده از نشانه های آوانگاری در تصحیح استادانه محمدجعفر واجد میَ باشد.

توضیح این که چون اشعار شاه داعی، سعدی و حافظ به زبان محلی است با رسم الخط فارسی به درستی نمی توان به حرکات و یا آواهای آن پی برد – همین مشکل در مورد ضبط گویش لاری نیز مصداق دارد – استاد جعفر واجد به ارتباط نزدیک گویش لاری و محلی شیرازی پی نبرده، که در صورت اطلاع، می توانست تصحیح خویش را بر کتب مذکور پربارتر از آن چه هست به انجام می رساند. اشتباهات جزیی در برگردان محلی شیرازی به فارسی کنونی در این کتب به چشم می خورد که با بررسی عمیق تر می توان کمبودها را بر طرف ساخت. به هر روی دست یابی به این کتاب ها برای نگارنده نعمتی بزرگ به شمار می رفت و می توانست مرا به تاریخ گویش لاری که همیشه مشتاقانه در پی آن بودم آشناتر سازد. مطالعه و تحقیق در باب گویش های محلی – که معمولا آثاری در مکتوب از آنها بر جای، نمانده است – و شناسایی ارتباط تاریخی آنها، می تواند راهگشای بسیاری از مسایل ناگشودنی در ادبیات فارسی باشد.

تركيب قومي و نژادي لارستان کهن

مردمي كه در ناحيهُ لارستان قديم ( شهرهاي بندرلنگه ، لامرد ، بندرعباس و لارستان ) زندگي مي كنند ، در سه دورهُ مختلف به اين ناحيه مهاجرت كرده ،‌ در آن ساكن شده اند. دورهُ اول كه از قرن اول تا پنجم قمري تداوم داشته است. در اين دوره دو گروه قومي بزرگ وارد منطقه لارستان شده اند گروه اول در تاريخ به نام اقوام لاري و لاروي ( مسعودي ، 1344 ، ص 167 ) از تيره هاي اصيل آريايي محسوب ميشدند و به زبان ويژه اي معروف به لاري تكلم مي كرده اند سكونتگاه اوليهُ آنان مناطق صيموره ، سوباره و تانه معروف به سواحل لاري در مجاورت درياي لاروي ، از سواحل جنوبي هندوستان بوده است. (مسعودي ، همان ، ج1 ص167)

احتمالاً اقوام لاري در حملهُ نيروهاي مسلمان به سواحلِ هند ناگزير به مهاجرت گسترده به سمت خليج فارس و نواحي پس كرانه اي آن شده اند. ابن حوقل ، كه در نيمهُ دوم قرن چهارم قمري از فارس ديدن كرده اقوام لاري را در فهرست طوايف كوچ رو فارس ذكر كرده است. ( ابن حوقل ، 1366 ، ص40 ) مهاجرت گستردهُ طوايف جت ( jat ) از آريايي هاي اصيل نواحي نام برده به سمت لارستان قديم ، در اوايل قرن پنجم قمري و پس از حمله گستردهُ سلطان محمود غزنوي به منطقهُ سومنات صورت گرفته است. ( گرديزي ، 1347 ، ص 48 ) ابن بلخي نويسندهُ فارس نامه در اوايل قرن ششم قمري از ابوالقاسم جاتي به عنوان سركردهُ قبايلي درنواحي جنوب ياد كرده كه در خدمت عضدالدوله ديلمي بوده است. ( ابن بلخي ، 1363 ، ص 141 ) شواهد تاريخي نشان مي دهد كه اين گروه مهاجر در قرن پنجم قمري ، مركزي براي استقرار خود پيدا كرده ، آن جا را «‌ لار » ناميده اند.

تاریخچه ی زبان اچمی

اَچُمی از گویش‌های به جا مانده از زبان فارسی پهلوی، مربوط به دوره ساسانیان و پیش از آن می‌باشد و یکی از هفت

ریشه اصلی زبان فارسی کنونی است. بیشتر ساکنان جنوبی استان فارس و غرب هرمزگان شامل شهرستان‌هایبستک،

گراش، لارستان، خنج و روستای هرم بلغان و قسمتهایی از بندرلنگه، گاوبندی(پارسیان)، بندر خمیر و ... به این

گویش صحبت می‌نمایند. گویش اچمی از گویشهای فارسی‌تبار یعنی متعلق به شاخه جنوب غربی گویشهای ایرانی است.

نام این گویش از کلمه اچم که به معنای برویم- بروم- می‌روم، می‌باشد، که به علت استفاده فراوان این لفظ در یاد دیگر

فارسی زبانان می‌ماند. این گویش در جای جای منطقه جنوب به شکلهای متنوعی خود را نشان داده و نمود کرده‌است که

بیشتر این تفاوت‌ها در تلفظ واژگان است. گویش اچمی لهجه‌های بسیار فراوانی را در بر می‌گیرد. در بسیاری از

مناطقی که به این گویش صحبت می‌کنند، کلمات و واژگانی خاص نسبت به بقیه مناطق اطراف خود به کار می‌برند که

در بعضی موارد تأثیر گرفته از زبانهای هندی، انگلیسی، پرتغالی و عربی است که به علت مراودات بسیار زیاد مردم

این مناطق با کشورهای مختلف می‌باشد.



منبع:جبل یاسین هرم

دکتر خنجی-آلبوم اچم-خَرگِ بَدُم

12 Kharge Badom 1-دکتر خنجی-آلبوم اچم by ehsanaskari



خرگ بَدوم
تال موی یار عزیزم مو یتم هشت بهشت
غیر یارم که جهویه دگه هر چی که هه زشت
خود یار همره هدم دش سحلی یک جویی
مشک من به وادکه مل منخه گل منکشت
حرف از عشق شزه خرگ بدم تی کپشد
تن و جو ن مو است رگ شبلی دل شبرشت

تال موی یار عزیزم مو یتم هشت بهشت

چونکه دسپاچه هدم چه تسه بگم چو مه ابو
سره مه درو دوارو مخ ازه گرده مه هشت
استم ناله مده شپ مزه و رقص مکه
هی شدی و شخنی مو مگت هی شنوشت
چه مگت های نگار های نگار های نگار
تن و جونم به فدایت که توهه پیر کنشت

تال موی یار عزیزم مو یتم هشت بهشت


وقتی وا هش خم اندم که نگارم چسود
همه جا جار مزه کش دده ان پاک سرشت
جهونی لو شه موواکه چه گتا چو بده یی
دم که گشتا چه گتا یکدفیی مغزت گشت
هسکه ازمن خبرش نیس ای رز سیه
جز خدا که غم و شادی شدل آدم ششت

تال موی یار عزیزم مو یتم هشت بهشت
تال موی یار عزیزم مو یتم هشت بهشت
تال موی یار عزیزم مو یتم هشت بهشت
تال موی یار عزیزم مو یتم هشت بهشت


*متن برگرفته از وب سایت گلستان

جلال‌الدين ايرج لاري

جلال‌الدين ايرج لاري كه در عهد خلافت كوتاه عمربن عبدالعزيز مسلمان شد، اولين حاكم اسلامي لارستان

لارستان با پيشينه‌اي از ديرسالي و با نامهاي دگرگوني چون ايراهستان و كجاران، سرزميني گسترده از جنوب ايران را شامل بود و
در زمانه‌اي نه چندان دور از سمت جنوب، بندر كنگان تا بندرعباس و از ناحيهء شمال تا فيروز آباد و فسا را دربر مي‌گرفته است.
»كران و اعمال ايراهستان، همه در بيابان است و گرمسير و بغايت گرم، چنان كه به تابستان جز مردم آن ولايت آنجا
مقام نتواند كردن از صعبي گرما ... به هر ديهي حصاري محكم است. از آنچه لشكر آنجا نتواند كردن
از صعبي گرما، الاّ سه ماه ربيع، ديگر به زمستان از بارندگي و بي‌علفي نتواند بودن. و به تابستان از گرما،
امّا به روزگار »ديلم« ايشان را قهر كردند و به طاعت آوردند و ده هزار مرد از ايشان به
عهد عضدالدوله در خدمت او بودند و بر سبيل سپاهي و مقدم ايشان يكي بود »حابي« نام و بعد از آن عهد،
دگرباره عاصي شدند و هيچ كس ايشان را مالش نتوان داد، مگر اتابك چاولي، كه آن جمله اعمال مستخلص گردانيد به قهر.«
اين ناحيهء فراگسترده در جنوب ايران به چند علت مورد توجه بوده است؛

يَــلـَختـُر

به اين صورت است كه ابتدا نفرات به دو دسته مساوي تقسيم مي شوند و يكي

از گروهها از بين خود شخصي را بعنوان داما د انتخاب ميكنند ودر پشت سر گروه خود قرار ميگيرد و پشت سر گروه دوم جائي را به نام (سرآهو) معين ميكنند ونفرات بايد در
هنگام بازي يكي از پاههاي خود را با دست گرفته وبازي را شروع كنند، دو گروه به هم حمله ميكنند( ابتدا دو تا دوتا سپس همگي حمله ميكنند) وهر كس سعي ميكند نفري
از گروه مقابل را به زمين زند وهركس زمين خورد از بازي خارج ميگردد وداماد در حالي كه يكنفر محافظ بدنبال خود دارد ودر حالي كه يكي از پا هايش را با دست گرفته
به جايگاهي كه پشت سر گروه مقابل است حركت كرده وگروه مقابل با يد از رسيدن داماد به آن جا جلوگيري نمايند واو را بر زمين زنند واگر داماد بر زمين خورد بازي
از نو وعكس اول شروع ميشود و اگر داماد بر زمين نخورد وبه جايگاه رسيد بازي از نو و طبق روال قبل ادامه مي يابد ودر اينصورت گروه اول صاحب يك امتياز ميشود

لُوبُنَكِ (گویش منطقه خنج) یا کام کامی(گویش منطقه بستک):

به اين صورت است كه چند نفر كه مي خواهند بازي كنند
بايد يكي را انتخاب كنند و براي اين كـــارقرعه مي اندازند . معمولاً قرعه انداختن به اين صورت است كه يكنفر تا صد مي شمارد ( البته 10تا10 تا) و هر كس كه
عــدد صد بروي افتاد انتخاب مي شود و بايد رو به ديوار در حاليكه چشمش را مي بندد 10 تا 20 را بشمارد و بقيه در جائي مخفي مي شوند و هنگامي كه شمارش تمام شد به
دنبال آنها مي گردد و آنها را پيدا ميكند در صورتيكه كسي را پيدا كرد او را دنبال ميكند و سعي ميكند وي را بگيرد و هر كسي گرفته شد سوخته است و از بازي خارج ميشود .
و نوعــــي ديگر است كه هر كس گرفته شد به اتفاق هم دنبال ديگران ميكنند و آنها را ميگيرند و در آخر يكي مي ماند كه ديگران همه بايد دنبال آن يك نفر بزنند و او را بگيرند

کاب بازی

قاب (كاب) عبارت است از :استخواني چهار گوش كه در زانوي حيوانات قرار دارد. بازي به اين صــورت

است كه بر روي زمين دايره اي بزرگ مي كشند و در قسمت بالاي داخل دايره ، خطي به اندازه’ 20 تا 30 سانـــت مي كشند و در پائين دايره و بيرون از آن
علامتي مي گذارند يا خطي مي كشند كه به آن <دَك> گويند و هر كـس دو يا چند قاب روي خط داخل دايره قرار مي دهد و روي خط بيرون از دايره نفرات مي ايستندو
با يك قابي كه سنگينتر است ( معمولاً سرب يا چيزي ديگرجهت سنگين تر شدنش در آن مي ريزند) و به آن <دَكَه!> گويند به طرف قابها پرتاب مي كنند و اگر به قابها
خورد قابي كه از دايره خارج شده است را برده است و از آن اوست و هر قابي كه در دايره باقي بماند وخارج نشود( اگر چه روي خط دايره هم باشد) بايد يكبار ديگر بوسيله’
دكه به آن ضربه وارد كند و اگر خورد كه باز ادامه مـــي دهد و اگر نخورد نفر بعد بازي مي كند . امتياز در اين بازي بر حسب تعداد قابهائي است كه شخص برده است.

*نگارش حسام خلوتی در فیسبوک اچمستان

شمشیر بازی خوری در کاخ گلستان

گزارشی از برگزاری مراسم شمشیر بازی در کاخ گلستان تهران: گروه شمشیر بازی شهر خور در قالب تیمی 10 نفره بعد از ظهر روز چهارشنبه 28 اردیبهشت ماه در کاخ گلستان تهران در نخستین روز هفته میراث فرهنگی با حضور معاون میراث فرهنگی کشور و همکاران وی، مسئول ثبت میراث معنوی کشور، رئیس، معاون و سایر مسئولان میراث فرهنگی استان فارس و سایر استانهای شرکت کننده و در حضور جمعی از مردم تهران و سایر شهرها و خوری های مقیم تهران به اجرای مراسم «شمشیربازی خوری» پرداخت. این گروه متشکل از 6 نفر شمشیر باز (1. محمدصالح اسماعیلی/ 2. محمد طاهر اسماعیلی/ 3. فردین شمسی/ 4.جاسم قطباء/ 5. نادر فضلی/ 6. حامد فضلی) و 3 نوازنده ساز و نغاره محلی (1. ماشاله قطباء/ 2. حسین باقرزاده/ 3.احمد نوبخت) به سرپرستی شهرام صالحی روز سه شنبه 27 اردیبهشت ماه با پرواز لار - تهران به دعوت میراث فرهنگی فارس و مسئولیت کمیته دانش پژوهان خور عازم تهران شد. گروه شمشیر بازی خور ابتدا ساعت17:30 توسط گروه نوازنده به اجرای ساز «مبارک باد» به عنوان مقدمه مراسم پرداخت. سپس گروه موسیقی محلی استان کهگولیه و بویراحمد به اجرای مراسم پرداخت و بعد از آن مراسم شمشیربازی خوری ساعت 19:30 با ساز «سرکوهی» آغاز شد. این مراسم یکی از معدود رسومی بود که از صبح برگزاری نمایشگاه تا آن لحظه اکثر مسئولان حاضر در نمایشگاه را برای دیدن از نزدیک، در حلقه مراسم جمع کرده بود. شمشیربازها و رباعی گوها حدود 30 دقیقه با شکوه تمام مراسم را اجرا کردند و تحسین همگان را برانگیختند. برای مردم و مسئولان این رسم به عنوان رسمی بی نظیر و منحصر بفرد بسیار جالب بود. در اولین خبر؛ اخبار ساعت 20 شبکه تهران خبر برگزاری مراسم را پخش کرد. به گفته مهندس نصیری معاون میراث فرهنگی فارس: «شمشیربازی خوری یکی از معدود رسومی است که بعد از ثبت در فهرست میراث معنوی کشور هنوز با قوت تمام اجرا می شود. و از این حیث یکی از رسوم منحصر بفرد است.» در حین اجرای برنامه بروشوری در معرفی شمشیر بازی و بروشور معرفی شهر خور بین حضار پخش شد. از نکات قابل ذکر در مورد مراسم می توان به این نکته اشاره کرد که ابتدا به عموم اعلام شده بود مراسم ساعت 20:30 برگزار خواهد شد ولی حدود ساعت 17 به ساعت 19:30 تغییر یافت. که بسیاری از مردمی که برای مراسم ساعت 20:30 مراجعه کردند از این تغییر برنامه گلایه کردند. گروه شمشیربازی خور با پرواز ساعت3:20 بامداد پنجشنبه به شیراز و سپس ساعت 12:30 ظهر به لار بازگشت. این فستیوال به مدت یک هفته با حضور نمایندگان تمامی استانهای کشور در کاخ گلستان ادامه دارد. ------------------------------------------------------------------- . . . . در مورد شمشیر بازی خوری پیشگفتار: شمشیر بازی خوری یکی از میراث های اصیل معنوی ایران زمین است که با قدمتی کهن همچنان در میان مردم شهر خور لارستان رایج است و با قوت خود در عصری که زندگی ماشینی و صنعتی راه را بر بسیاری از سنت های کهن تنگ کرده، در مراسم شادی عمومی و جشن های ملی همچنان خودنمایی می کند. به همت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس این سنت کهن در سال جاری در فهرست آثار معنوی کشور ثبت گردید و اینک با نگاهی دیگر به این مراسم، امید است که با حمایت مسئولان محترم، این رسم اصیل بتواند روز به روز گسترش یابد و روزی فرا رسد که شاهد حضور آن در مجامع بین المللی به عنوان یکی از نمایندگان ایران کهن باشیم. تاریخچه: قدمت شمشیر بازی خور به درستی مشخص نیست، اما آنچه از گفته های شفاهی کهن سالان به دست آمده احتمالاً تاریخی به قدمت شهر خور دارد. از آنجایی که یکی از اهداف برگزاری این مراسم به رخ کشیدن آمادگی نبرد و مبارزه در قالب رقص با شمشیر است، به هرحال با تاریخ خور پیوند خورده است. که تحقیق در مورد قدمت آن نیازمند توجه استادان و تاریخ شناسان است. به گفته ی شمشیربازان شمشیری که تا چند مدت پیش در مراسم مختلف استفاده می شده مربوط به 25 نسل پیش بوده که دست به دست گشته است... کلاً شمشیر بازی در عروسی ها و در دو نوبت برگزار می شود. شب اول در خانه ی داماد و صبح روز بعد در خانه ی عروس. همچنین هرگاه مناسبت ملی و جشنی مردمی راه اندازی شود معمولاً مردم خور همراه با رسم رقص محلی و چوب بازی شمشیر بازی را به عنوان جزئی لاینفک اجرا می کنند. روش بازی: شمشیربازی با حضور دو شمیر باز در حلقه مردم با ساز و نغاره مخصوص به خود آغاز می شود.رسم بر این است که مراسم به احترام پیشکسوتی توسط دو کهن سال آغاز شود. اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که از قدیم تا به امروز، آغاز کنندگان، شمشیربازانی با سنین بالای 70 سال بوده اند و هستند. مهارت شمشیر باز بسیار مهم است چرا که در حلقه مردم و در چند قدمی آنها شمشیرها به سرعت زیادی به حرکت در می آیند. ساز ابتدایی مراسم (کَهوال و کَرِنا) با ریتمی خاص است که همه ی حاضران متوجه می شوند که اکنون وقت شروع شمشیربازی است. آغازکنندگان مراسم با دو دستی گرفتن شمشیر و بالا و پایین کردن آن گرداگرد حلقه به آرامی می چرخند تا فضا را آماده کنند. کهن سالان می گویند حرکت آغازین هم به حرمت شمشیر است و هم به معنای به رخ کشیدن تیزی شمشیر برای حریف. سپس ریتم ساز و نغاره تغییر می کند وحرکت شمشیربازان ازحالت آرام قبلی به حالت جنگ نمایشی تبدیل می شود. با توجه به آمادگی جمع حاضر (رباعی گوها) و تشخیص نوازنده ساز از روی علامت گوینده رباعی (رُوبای roobaay) و با تغییر حرکت شمشیربازان اولین مکث به وجودمی آید. (ساز و نغاره قطع می شود/شمشیربازان دورحلقه بدون حرکات جنگی می چرخند) و سپس فردی که اعلام آمادگی کرده است با گفتن یاعلی مدد (یالِی مَدَد) شعری را با صدای بلند به فراخور جمع حاضر با مضامین اخلاقی بیان می کند. و حاضرین در بین هرمصراع با گفتن جمله ی «پیرشوی» (دعای قدیمی ها) با او همراه می شوند. سپس نوازنده ساز باریتم خاص خود ادامه ی شمشیربازی و پایان رباعی را اعلام می کند. و مجدداً شمشیر بازان با تغییر حالت حرکات، بازی را ادامه می دهند تا در وقفه بعدی رباعی دیگری گفته شود. و به همین منوال بازی ادامه یابد. به رسم احترام شمشیربازان دیگر که منتظر بازی هستند پس از گفته شدن دو سه رباعی به نوبت وارد حلقه می شوند. تغییر جا در هنگام وقفه ی بازی در حین گفتن رباعی صورت می گیرد. درگفتن رباعی محدودیتی برای کسی وجود ندارد. گرچه براساس نظم است. که هم بین متقاضیان تقسیم شود و هم براساس اعلام آمادگی کسی است که زودتر دست خود را به نشانه ی آمادگی بلند می کند. به لهجه محلی این اشعار را رباعی می گویند اما اشعار الزاماً قالب رباعی ندارند، و معمولاً از مطلع غزلیات و سایر قالب های شعری چون دو بیتی و مثنوی و... هم استفاده می شود. اکثر رباعی ها از اشعار «محیا» شاعر جنوب و حکیم عمر خیام و اشعار محلی است. گرچه بسیاری از اشعار با توجه به لهجه خوری در حین گفتن تغییراتی می کنند. و حتی گاهی اوقات با اضافه شدن کلمات محلی در میان آنها با اصل شعر متفاوت می شود! در بین رباعی ها اشعاری در مدح پیامبر و بزرگان، در ستایش شهر و مردم خور، حتی چیستان ها (غالباً معماهای اشعار محیا)، اشعار طنز (که غالباً فی البداهه ساخته می شوند) و گاهی هم اشعاری به شکل حاضر جوابی بین دو رباعی گو، با هدف شاد کردن مراسم (به گونه ای لطیف که به حرمت شمشیر بازی لطمه ای وارد نشود) دیده می شود. بعضی ازشمشیربازان از گیوه به عنوان نماد سپر نیز استفاده می کنند. که در این حالت یکی از پاهای شمشیر باز یا هر دو پای وی برهنه می شود! پایان مراسم شمشیربازی معمولاً با یکی از این دو رباعی صورت می گیرد: یا علی مدد.... پیر شوی..... رفتم به نماز جمعه در وقت صلاه.... پیرشوی... سید بچه ای دیدم چون حبّ نبات... پیرشوی... سر برقدمش نهادم و بوسیدم... پیرشوی... برقبّه ی پر نور محمّد صلوات... ودربرخی مراسم از این رباعی نیزاستفاده می شود: یا علی مدد... خورشید طلوع کند به صبح دم... پیرشوی... زند به گنبد سبز محمد عَلَم... پیرشوی... بگشا کام زبان تا که توداری حرکات... پیرشوی... از فرق سر تا به کف پای محمد صلوات...

*منبع: اهالی خور
*نگارش شده در فیسبوک اچمستان توسط رامین باقرزاده

دارچَکـُل یا دارچَلـُک

بباجی اهل بازی ورزش هم بوده است .واز بازی های قدیم ومرسوم لارستان که ساده وجذاب می باشد برای ما تعریف می کند . این هفته دار چَکُل:

وسایل بازی : یک عدد سنگ ؛ دو عدد چوب کوچک وبزرگ

تعداد افراد: به صورت انفرادی دونفری یا تیمی

اهداف بازی : تربیتی: رقابت سالم .سرگرمی ؛ احترام به قانون ؛ نظم وانضباط ؛ دوستی ؛ حساب رسی

فنی : نشانه گیری ؛ قدرت ؛ هماهنگی

مکان بازی : در کوچه ها وفضا های باز

نحوه انتخاب بازیکنان : ابتدا بازیکنان مِرد می آورند وبه دودسته تقسیم می شوند ( در مورد مِرد قبلا توضیح داده شده است ) دونفر هم به عنوان استاد می باشد .

شروع کننده بازی : بادار ( چوب بزرگ ) و چکل (چوب کوچک ) به وسیله دو استاد با انداختن چکل به هوا وبا دار رویش گردن تعداد آنها را می شمارند .تعداد زیادتربرنده وشروع کننده بازی می باشد .

نحوه بازی : سنگ نسبتا بزرکی به عنوان ایستگاه در یک جا قرار می دهند . نفر اول یا تیم شروع کننده از پشت سنگ ؛چکل را به هوا پرتاب کرده وسعی می کند با دار به آن ضربه بزند بعداز ضربه وحرکت دارنفرات تیم مقابل که روبروی سنگ با فاصله های متفاوت ایستاده اند سعی می کنند ابتدا از روی هوا با پا ضربه به دار بزنند ودار را نزدیک به سنگ کنند واما اگر نتوانستند با دست دار را به طرف سنگ نشانه گیری می کنند . اگر به سنگ برخورد کرد طرف زننده ضربه سوخته ( بازنده ) می شود . اگر چکل به سنگ برخورد نکرد طرف شروع کننده با دارش فاصله چکل تا سنگ اندازه می گیرد . البته زمانی که چکل به طرف سنگ پرتاب می شود شروع کننده می تواند در هوا به چکل ضربه بزند ومانع از برخورد چکل به سنگ شود . بازیکن شروع کننده بازی مجاز است که دوبار به چکل ضربه بزند ( اگر بار اول دار به چکل برخورد نکرد یکبار دیکر مجاز به ضربه زدن می باشد ) تعدا د فاصله هاهم قزار دادی است . همانطور تمام بازیکنان به نوبت به چکل ضربه می زنند ودر آخر سر نیز استاد این کار ادامه می دهند .

چه موقع تیم بازنده وجای بازیکنان عوض می شود :1- اگر همه بازیکنان ضربه زدند و تیم مقابل بتوانند چگل به سنگ بزنند ( همه بازیکنان سوخته شوند ) 2- زمانی که فاصله قرار دادی بین خودشان به حد نصاب نرسد .

خَرپا

به اين صورت است كه بازيكنها به دو دسته تقسيم مي شوند و بر روي زمين يك دايره رسم مي كنند و يـك گروه در داخل دايره به صورت مدور ايستاده، خود را خم مي كنند و يكي از آنها در حاليكه پارچه اي تاب
داده و كمربنــــدي در دست دارد مواظب آنهاست و نبايد بگذارد تيم مقابل بر آنها سوار شود و تيم مقابل بايد از غفلت استفاده كننــــد و سوار آنها شوند، در صورتيكه سوار
شد ديگر حق ندارد آنها را بزند ودر صورتيكه هنگام سوار شدن شلاق به آنها خورد بايد از بازي خارج شوند و شخص سوار در صورتيكه سوار دهنده او را به زمين اندازد يا
بيفتد كه اصطلاحاً به آن خَر خَت گويند دوباره حق دارد سوار شود و هنگامي كه همه’ افراد تيم مقابل خارج شدند تيم ديگر برنده است و بازي از نو و عكس شروع ميشود.

*نگارش حسام خلوتی-فیسبوک اچمستان

پنج سنگ يا رِخ

به اين صورت است كه پنج عدد سنگ صاف و گرد را انتخاب مي كنند و اول در هنگام بـازي بايد آن سنگها را مقداري به هوا پرت كرد و با
پشت دست آنها را بگيرند و هر چه برزمين افتاد، بايد تك تــك در حاليكه يكي را قبلاً به هوا پرت كرده اند تا آمدن آن به پايين يكي از آنها را بردارند و ريگ
را با همان دست بگيرنـد و همين طور بقيه ريگها را جمع مي كنند و اين مرحله را <يَك خُل> ميگويند . در مرحله’ دوم يكي از ريگها را به بالا پـرت مي كنند
و دو تا از ريگهاي روي زمين را بر مي دارند و به اين مرحله <دُو خُل> گويند و در مرحله’ سوم يكي را بــالا پرت مي كنند و اول سه تا را برمي دارند
و بعد از آن يكي را ،كه به آن <سِه خُل> گويند و در مرحله’ چهارم يكي را بــالا پرت مي كنند و چهار سنگ را با هم برمي دارند و به آن <چهار خُل> گويند
و قسمت دوم بازي كه به آن عروس گفتــه مي شود به اين صورت است كه انگشت شهادت را بر روي انگشت ديگري گذاشته و به وسيله’ انگشت شست ، دسـت را
به صورت طاق در مي آورند و با دست ديگر يكي از ريگها را بالا مي اندازند و تا پائين آمدن آن
ريگهاي ديگر را يكي يكي زير طاق رد مي كنند و در مرحله’ دوم دو تا دو تا و در مرحله’ سوم يك سه تا و يك عدد به تنهائي و در مرحلـه’ چهارم هر چهار عدد را و در مرحله’
پنجم آن يك عدد سنگ كه به هوا پرت شد نيز در زير طاق رد مي كنند و هر كس در اين بازي زودتر اين مراحل را انجام دهد برنده است ، اين بازي مخصوص دخترها مي باشد .


*نگارش :حسام خلوتی-فیسبوک اچمستان

بازی محلی مایه (تیله)

به گویش روستای ما تیرَه گال(سده)

در گذشته، بازی‌های محلی فراوانی، در بین مردم، خصوصاً کودکان، رواج داشته‌است. بازی‌هایی، که

عموماً، با گذشت زمان و به مرور، به دست فراموشی سپرده شده‌اند.

این بازی‌های قدیمی، اصولاً تفریحات سالم و در عین حال هیجان‌انگیزی را برای کودکان فراهم می‌کرده‌اند. یکی از این بازی‌های جالب و جذاب، که بسیار هم رونق داشته‌است، بازی مایه (تیله) است.

در ادامه، شرحی مختصر، از این بازی محلی لارستان، را با هم می‌خوانیم.

وسیله‌ی بازی: مایه‌ی سنگی یا شیشه‌ای(تیله)

شرح بازی: در بازی فوق، از گلوله‌ای، که گاهی شیشه‌ای و گاهی سنگی بود، که به آن مایه یا تیله می‌گفتند، و 5 گودال  گودال کوچک، به اندازه‌ی یک نعلبکی، در امتداد هم و به فاصله‌ی معین حفر می‌کردند، که گودال اول شوش، گودال دوم، تیرباز، گودال سوم، دم‌باز، گودال چهارم، سین‌باز و گودال پنجم، غار نامیده می‌شد.

اختیار غار پنجم از همه بیشتر بود. هر بازیکن، مایه‌ی خود را، لب گود، قرار می‌داد و شخص شروع کننده، با ضربه زدن به مایه‌ی خود، سعی می‌کرد، مایه‌ی دیگران را هدف بگیرد. اگر تیله‌ی دیگر بازیکنان، در چاله می‌افتاد، آن خانه(چاله)، از آنِ شخص شروع کننده می‌شد. ولی اگر مایه‌ی او، بدون برخورد با مایه‌ی بازیکنی، به درون چاله می‌رفت، آن را بیرون آورده و از محلی نزدیک‌تر، مایه‌ی بازیکن دیگر را می‌زد و آن را در چاله می‌انداخت، تا مایه‌ی آخر، که در چاله جا می‌گرفت و آن شخص برنده می‌شد.

اما اگر در ضربه‌ی اول، مایه‌ی فرد شروع کننده، منحرف می‌شد، نفر دوم، بازی را شروع می‌کرد و تا زمانی که مایه، باز منحرف شود، یا تمام خانه‌ها را بگیرد، بازی ادامه می‌یافت. در آخر، شخص برنده، جایزه‌ای از طرف دیگر بازیکنان دریافت می‌کرد. این جایزه، عبارت بود از پوست شکلات یا شکلات یا درب شیشه‌ی نوشابه !!!

این بازی، در تابستان‌ها بیشتر انجام می‌شد.

*منبع: بنیاد بازشناسی لارستان کهن

خلوت روستا

شعري به زبان فداغي از ولی ا...منصوری


که اگو خلوت ته گوشه کناری نخشن وگپ خش خلدوی ناز نگاری نخشن

پنجه ته پنجه و یک دستیت ا دور کمرش سرش الی سنت و حس خماری نخشن

عشق بازی و جوونی چون دوره ی بچگی که اگو ته بچگی ترکه سواری نخشن

برون شر شر و صحراو ا ته جی اشت و گلی خاطره نقل وتی و یادگاری̨ نخشن

دل اگه خش به خش ان فصل بهار اشتو ا دور که اگو شستو پس پیکان باری نخشن

دیسی مجبوس بدنگون به و مشتی ترشو موکسی دوریه زرسایه ی کناری نخشن

نیدون از سادگی و لطف دهات اونکه اگو خلدوی سیب و تمات از پی گاری نخشن

لیتک و رنگینک و تفتون و مهوی خومونی شه حروم هرکه بگو مسقطی لاری نخشن

دگه داو اوشک و خروف کل و پنیرو کار ابه دل شه یه کارادوزوی گو بیقراری نخشن

چدون از بوی خش بروز تل هر که بگو و زبون اچمی شعر بهاری نخشن


منبع: وبلاگ شير و خط. علي اكسير
نگارش رحیم رفیعی

قطعه شعری از تائب اوزی به گویش بستک و اوز

مه طلعتان بستکی

 یَگ رُز اُز بهر ی تماشا رفتُم اَ سیل ِ بهار

 دلبری اُم دی میان ِ  گُل هزار و لَه لَزار

Yag roz oz bahre  tamāŝā raftom a seyle  bahār

Delbari om di meyāne gol hazāro lahlazār

ابروُش ماه ِ شبِ اول لبُش عناب ِ تر

چشم ِ مستُش دل شَبو از بَس ک ِ شَم ره دِن خمار

Abrooyoŝ māhe ŝabe av-val  laboŝ  a?nabe tar

Ĉaŝme mastoŝ del ŝaboo az bas ke ŝam rah den xomār

 تا ک ِ مُش واکت بَ چَش بنیاد رفتَش کِ اُ دُو

 مثل ِآهو ک ِ رَموخ ِ وَخت ِ اُش دی میرشکار

Tā ke moŝ vākat ba ĉaŝ ; bonyāde raftaŝ ke o dow

Mesle āhoo ke ramooxe vaxte oŝ di mir ŝekar

نَ مُ هُم بد اُم نِکُ شَز دُم دُوِستُم هَی بِ دُو

پَس چَتیدُم پِش پَش چَتیدُم هَی بگیرُ هَی بیار

 Na mo hom bad om neko ŝaz dom dovestom hay bedow

Pas ĉatidom peŝ ĉatidom ; hay begiro hay beyār

یَگ بُری تیمُ گزُ کُوراُ کُنار شَتِی خُ کشت

پاره ای بندُ هَمونُ کوهُ دشت ِ بی شمار

Yag bori timo gazo kowr o konār ŝa tey xo kaŝt

Pārayei bando hamoono kooho daŝte biŝomār

عاکبت  رَه وِل نِبو گُم اُم نِکُ مَز چَش نَکرد

ما برفتُم چون کلاغ و هِم چو کبک کوهسار

?ākebat rah vel nebo gom  om neko maz ĉaŝ nekard

Mā berafetm ĉon kalāγo hem ĉo kabke koohsār

رَس مَرس یَگ جستی مون کُ چادُرُش سخت اُم گُرُت

هردو با هم پیچِخستِم خیلی مون کُ جیرُجار

Ras maras yag  jasti monko ĉādoroŝ saxt omgorot

Har do bā ham piĉexestem ; xeyli monko jiro jār

اُش گتم اَی مدعی مشناس ِ بی شرم و حیا

هِسّ ِ تا نیسّ ِ مُ وِل ناتِش تُ بُسِّش مستُ هار

Oŝgotem ay mod-da?i maŝnāse bi ŝarmo hayā

Hes-se tā nis-se mo vel nāteŝ to bos-seŝ masto hār

اُم گت از عشک تُ بی پروا بُدسّم چی مَگُ

تُ گلُ مُ بُلبُلُم تُ گنجشُ مُ مثل ِ مار

Omgot az e?ŝke to biparvā bodes-sem ĉi  mago

To golo mo bolbolom ; to ganjeŝo mo mesle mār

اُش گُت اَی هرزه ؛ بَ خون خُت ؛ مَکُ بازی بُرُ

ک ِ مُ هر لحظه اَریزُم خون چون تُ صد هزار

Oŝgot ay harza; ba xoone xot mako bāzi boro

Ke mo har lahza  arizom xoon ĉon to sad hezār

اِندُ کِش گت تِرسِخِستُم یَگ پِچی سُست آبُد ِم

چادُرُش زور اُش کُ چون گل اُش کشی از چنگ ِ خار

Endo keŝ got tersexestem ; yag peĉoy sost ābodem

Ĉādoroŝ zoor oŝko ĉon gol oŝkaŝi az ĉange xār

مُ کتیدُم هوشُ گوشی اُم نِدن داغُم وَ دل

تا کیامت بی کرارُم بی کرارُم بی کرار

Mo katidem hooŝo gooŝi om naden dāγom va del

Tā keyāmat bi karārom bi karārom bi karār

رستُدُم بل مَز خُ سُندُ آه وُی سردیم کشی

 جا دِنُ جَت نِدِن ُ فریاد اُم کُ زار اُ زار

Rostadem bal maz xo sondo āhovoy sardim kaŝi

Jā deno jat nadeno faryād om ko zār zār

هر کِ  بخت ُ طالع اُش نیست ِ چه صحرا و چه ده

هر ک ِ دلبر شُز چَپ ِ چه خونه چه پُشت ی دُوار

Har ke baxto tāle? Oŝ niste ĉe sahrā vo ĉe deh

Har ke delbar ŝoz ĉape ĉe xoona ĉe poŝte dôvār

تائب اُز مه طلعتان بستکی خیرُش نِدی

آه و فریاد و فغانُش هست ُ تا روز شُمار

TA?EB az mah tala?tāne Bastaki xiroŝ nedi

Āho faryādo faγāxoŝ haste tā rooze ŝomār

منبع: www.gapolap.tk

متن یک ترانه به گویش خنج

شاعر : قدرت الله نورسته ( دکتر خنجی )

کی ابه صبح آبه

خیلی سخته باورش که صبا خم شبنم

گلی از باغ لبش با لب خم اچنم

مو ز دست عاشقیش شو و رز مجه ولو

پشت سرش مو تی تش و بی خبر هی زجلو

کی ابه صبح آبه کی ابه صبح آبه

با هزار محنت و ذوق زاری و ذکر و نماز

چون دلش مدس اوو ته دل مو سرفراز

اشو تا صبح انیم چشم گرم خو یبه

تا تش دل ستم رو و قلبش رونه به

کی ابه صبح آبه کی ابه صبح آبه

حاله هر چی هه بده قول و وعده ایش دده

دل مو عهدیه که تکه دامش افتده

تا که صبح زودآبه مو تک و دو میزته

مو صبا صبح وگه جار افتو می زته

کی ابه صبح آبه کی ابه صبح آبه

منبع: golestan.info